التوسل الیالترسلاَلتَّوسُّل اِلی التَّرَسُّل، کتابی ادبی و تاریخی به فارسی ، مشتمل بر مجموعه ای از منشآت بهاءالدینِ بغدادی است. ۱ - نویسندهوی ــ که در قرن ششم می‌زیست ــ به کاتب و کاتب بغدادی نیز شهرت داشت [۱]
عطاملک بن محمد جوینی، تاریخ جهانگشای، ج۲، ص۲۳.
[۲]
عطاملک بن محمد جوینی، تاریخ جهانگشای، ج۲، ص۲۸.
و منشی علاءالدین تکش خوارزمشاه (حک: ۵۶۸ـ۵۹۶) بود.۲ - نام گذاریالتّوسل الی الترسّل به رسالات بهایی هم معروف بوده است [۳]
سعدالدین وراوینی، کتاب مرزبان نامه، ج۱، ص۴، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ش.
و خود مصنّف آن را جمع آوری [۴]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۵، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
و به نام بهاءالدین وزیر موشح کرده است. [۵]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
۳ - اهمیتکتاب از دیدگاه ادبی، بخصوص تطور نثر فارسی، اهمیت دارد و نمونه انشای فارسی قرن ششم است. از دیدگاه تاریخی نیز به سبب اشتمال بر وقایع دوره خوارزمشاهیان و معاصران آنان، از جمله غوریان و اتابکان آذربایجان ، و حالات و رفتار مردم و بزرگان آن دوره شایان توجه است. ۴ - محتواالتوسّل مشتمل است بر دیباچه، دو فصل مقدمه مانند، و سه قسم. دیباچه با حمد و ستایش خدا و پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم و خاندان و اصحاب او آغاز می‌گردد و سبب تألیف کتاب در آن ذکر می‌شود. ۴.۱ - فصلهافصل اول [۶]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۶ـ۹، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
در مدح بهاءالدین وزیر و فصل دوم [۷]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۹ـ۱۲، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
در شیوه انشانویسی و سبکهای مختلف نویسندگان و سبک گزیده مؤلف است.۴.۲ - قسمهاقسم اول [۸]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۱۲ـ۱۴۴، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
مشتمل است بر فرمانها و منشورهای دیوانی و عهدنامه‌ها و فتحنامه ها؛ قسم دوم [۹]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۱۴۵ـ۲۰۱، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
در بر دارنده چهارده نامه است که از دیوان انشا به ملوک و امیران نوشته شده است؛ قسم سوم [۱۰]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۲۰۲ـ۳۰۱، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
شامل اخوانیاتِ مؤلف است.مؤلف در ادامه قسم سوم، [۱۱]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۳۰۱ـ۳۱۳، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
دوازده نمونه از عنوانهایی را آورده است که برای «مطلع نامه و مشرع سخن و تشبیب» مناسب می‌نماید. [۱۲]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۳۰۱، پانویس ۷، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
۴.۳ - خاتمهکتاب با دو قصیده از مؤلف، یکی فارسی و دیگری عربی ، در مدح بهاءالدین وزیر پایان یافته است. [۱۳]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۳۱۴ـ۳۲۲، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
۵ - شیوه نگارشالتّوسّل به سبک فنی نگارش یافته و واژه های عربی در آن به حدود شصت و گاهی هشتاد درصد فزونی یافته است. [۱۴]
محمدتقی بهار، سبک شناسی، ج۲، ص۳۷۹، تهران ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۶ش.
به نوشته محمد عوفی [۱۵]
محمدبن محمد عوفی، تذکرة لباب الالباب، ج۱، ص۱۳۹.
از قدما، «نثری مصنوع و دلگشای و نظمی مطبوع و جان افزای» دارد.از معاصران نیز، ذبیح اللّه صفا [۱۶]
ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۹۷۴، تهران ۱۳۶۳ش.
آن را «از سرمشقهای مشهور مترسّلین و بلغای زمان» دانسته است.۶ - ویژگیهادر التّوسّل، ترادف و موازنه و سجع و اطناب فراوان است و حتی در قسمتهایی که به زبان ساده نگارش یافته، دارای ویژگیهای نثر فنی است. ۶.۱ - نثر بی نظیربه نوشته ملک الشعرای بهار ، این کتاب از حیث پختگی انشا و استواری نثر و رعایت قواعد دستوری بی مانند است، [۱۷]
محمدتقی بهار، سبک شناسی، ج۲، ص۳۷۹، تهران ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۶ش.
اما جمله بندی معمول فارسی در این کتاب دگرگون شده است تا آن‌جا که گاه حذف افعال بدون قرینه و همچنین اطنابهای ممل و بندرت عبارتهای کم محتوا نیز در آن دیده می‌شود که از این حیث باید آن را مقدمه فساد نثر فارسی دانست. [۱۸]
محمدتقی بهار، سبک شناسی، ج۲، ص۳۸۰، تهران ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۶ش.
[۱۹]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۲، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
۶.۲ - نامههاالبته نامه‌هایی هم در آن هست که نثری پاکیزه تر دارد و مثالها و واژه های فارسی در آن دیده می‌شود، و چنین می‌نماید که بهاءالدین وقتی مجبور به رعایت قید و بندهای رسمی نبوده، دست کم در نامه های دوستانه اش، آداب و رسوم نامه نگاری درباری و عنوانهایی را که در آن زمان رایج بوده، رعایت نمی‌کرده است. [۲۰]
محمدتقی بهار، سبک شناسی، ج۲، ص۳۸۱، تهران ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۶ش.
ازینرو، کتاب در بخشهایی که بدون محدودیتهای یاد شده نگارش یافته، از زیبایی و درستی عبارتها برخوردار است و واژه‌ها و تعبیرهای فارسی در آن فزونی دارد. [۲۱]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۳۲۴ـ۳۲۵، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
۶.۳ - اشعارالتّوسّل اشعاری به فارسی و عربی نیز دارد و بعضی مکتوبهای آن با اشعار فارسی و عربی خود مصنّف آغاز شده است. [۲۲]
محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، ج۱، ص۳۲۳ـ ۳۲۴، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش.
۷ - تصحیح و نشرالتّوسّل را احمد بهمنیار تصحیح و برای نخستین بار در ۱۳۱۵ش منتشر کرده است. ۸ - فهرست منابع(۱) محمدبن مؤید بهاءالدین بغدادی، التّوسّل الی التّرسّل، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۱۵ش. (۲) محمدتقی بهار، سبک شناسی، تهران ۱۳۵۵ـ ۱۳۵۶ش. (۳) عطاملک بن محمد جوینی، تاریخ جهانگشای. (۴) سعدالدین وراوینی، کتاب مرزبان نامه، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ش. (۵) ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، تهران ۱۳۶۳ش. (۶) محمدبن محمد عوفی، تذکرة لباب الالباب. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «التوسل الی الترسل»، شماره۴۰۴۱. رده‌های این صفحه : تاریخ | کتب تاریخی
|